اریحا شهری واقع در کرانه باختری رود اردن در مناطق خودگردان فلسطین است. نام اریحا بیش از ۷۰ بار در عهد عتیق ( تورات ) ذکر شده است. بررسی های باستان شناسی نشان داده است که قدمت این شهر به حدود ۹۰۰۰ سال پیش از میلاد می رسد و به احتمال زیاد نخستین سکونتگاه شهری تاریخ بوده است.
اریحای کنونی، در واقع مجموعه بیش از بیست شهر اریحا است که هر کدام روی خرابه های پیشینیان خود، ساخته شده اند و نخستین آن ها در دوران نو سنگی پیش از سفال ساخته شده است. کرانه باختری رود اردن با مساحتی بالغ بر ۵۸۷۹ کیلومتر مربع بین اردن و فلسطین اشغالی واقع است و اکثریت جمعیت آن را فلسطینی ها تشکیل می دهند.
اریحا بزرگترین شهر دوره نو سنگی
تا هفت هزار سال پیش از میلاد دست کم در سه منطقه خاور نزدیک یعنی اردن، ایران و آناتولیا ( ترکیه ) کشاورزی به خوبی استقرار یافته بود.
با آن که چیزی از بقایای غلات اهلی شده پیدا نشده است که به دوره ای کهن تر از تاریخ یاد شده تعلق داشته باشد، کشاورزی پیشرفته آن روزگار مستلزم تکاملی طولانی بوده است.
در واقع وجود شهری چون اریحا که فلاتی است در دوره ی رود اردن با سرچشمه ای پایان ناپذیر، در اوایل هزاره نهم پیش از میلاد یک دهکده کوچک وجود داشت.
این روستا متعلق به دوره‌ی پیشین در حدود هشت هزار پیش از میلاد، دستخوش تحولی شگفت‌آور شد؛ زیرا در این تاریخ شهری جدید با خانه‌های خشتی بر پی‌های سنگی مدور یا بیضی شکل ساخته شد. همزمان با افزایش ثروتهای این شهر و مستقر شدن همسایگان نیرومند در کنار آن ضرورت حفاظت از شهر به ایجاد نخستین استحکامات شناخته شده‌ی سنگی در تاریخ بشر انجامید. برای همین، هنرمندان از شهرهای اطراف، به‌خصوص ایران به آن منطقه رفتند. در اواسط هزاره‌ی هشتم پیش از میلاد جمعیت شهر تخمینا به دو هزار نفر می‌رسید. خندقی عریض و سنگی داشت و دیواری به نظر یک و نیم متر به گرداگردش کشیده شده بود. در سمت داخل این دیوار که امروزه تا ارتفاع ۳۶۰ سانتی‌متر حفظ شده است، یک برج سنگی بزرگ و مدور به ارتفاع و قطر نه متر ساخته شده بود. هنوز منطقه‌ی وسیعی از این محل تاریخی از زیر خاک به درآورده نشده است؛ تا معلوم شود برج مزبور تنها برج شهر یا یکی از چندین برج همشکلی بوده است که شبکه‌ی دفاعی کامل شهر را تشکیل می‌داده‌اند. در هر دو صورت، ساختمانی چون این برج که فقط با استفاده از ابتدایی‌ترین انواع ابزارها سنگی ساخته شده بود، بدون تردید، پیشرفت و دستاورد فنی خارق‌العاده‌ای است. در حدود سال هفت هزار پیش از میلاد، ساکنان اولیه شهر آن‌را تخلیه کردند؛ ولی ساکنان جدید در اوایل هزاره‌ی هفتم وارد شهر شدند. بیشتر این افراد مهاجران ایرانی بودند. اینان خانه‌هایی با خشت خام چهارگوش با پی‌های سنگی می‌ساختند و کف‌ها و دیوارهای آنها را استادانه گچکاری در رنگ‌آمیزی کردند. بسیاری از ساختمانهای حفاری شده، ظاهرا به عنوان زیارتگاه مورد استفاده بوده‌اند و نقشه‌ی یکی از آنها تشابه چشمگیری به نقشه‌ی تالار بارگاه متاخر یونانی (مگارون) دارد. این ساکنان به پیروی از یک کیش باروری، پیکره‌های کوچک اندامی از یک الهه‌ی مادر و چند جانور می‌ساختند. برجسته‌ترین کارهایشان در این میان مجموعه‌ای از جمجمه‌های انسان است که برجستگی‌های چهره را به گچ روی آنها بازسازی کرده‌اند. پیکره‌های مزبور که به طرز ظریفی قالب‌گیری شده‌اند، در کاسه‌ی چشم‌ها‌شان صدف دریایی گذارده شده و موی سرشان نقاشی شده است و ظاهری فوق‌العاده زنده نما دارند؛ چون جمجمه‌ها پیش از دفن جسد از بدن جدا می‌شدند و روی زمین به نمایش گذاشته می‌شدند، احتمالا آنها را «تله روح» می‌پنداشتند و این به معنای اعتقاد کامل به بقای روح آدمی پس از مردن بدنش بوده است.
جاذبه های گردشگری شهر أریحا
أریحا دارای آثار باستانی زیادی است ،در ادامه چند مورد را ذکر میکنیم:
قصر هِشام
این قصر وسط یک منطقه صحرایی به فاصله پنج کیلومتر از شمال أریحا واقع شده، ساخت آن در سال ۷۴۳م و به دست خلیفه اُموی “هشام بن مالک” شروعشده ونیز در دوره”صلاح الدین ایوبی ترمیم و بازسازی شد.
این قصر دارای حمام ها، مساجد، و سالن های ستون دار زیادی است. هنر کاشی کاری در این قصر حتما شما را شگفت زده خواهد کرد.
صومعه لاتین
کار بنای این صومعه به دست “فرانسیسکن ها” سال ۱۹۲۵م شروع شد که در داخل آن کلیسای”راعی صالح” وجود دارد. در این صومعه میتوان شیشه های تزئین شده، مجسمه مریم مقدس و عیسی مسیح و تعداد زیادی تابلوهای نقاشی روغنی دید.
صومعه قرنطل
کوه استواری با بلندای ۳۵۰م و دارای نام های متعدد که برجسته ترین آن ها کوه قرنطل است، به دلیل صومعه حفر شده بین صخره هایش چنین نامیده شده، که دلایل دینی وتاریخی زیادی برای قرار دادن آن در نقشه توریسم جهانی را حمل میکند.
قدمت صومعه که “جبل التجربه” و “جبل الاربعین” نیز به آن میگویند به سال ۳۲۵م همزمان با حکومت ملکه”هیلانه” برمیگردد که قصه های زیادی درموردش نقل میشود من جمله بارزترین این قصه ها سکنا گرفتن مسیح بعد از غسل تعمیدش در رود اردن و ۴۰ روز روزه داری در آن است.
دره قلط
دره قلط از شرق قدس تا غرب أریحا به طول ۴۵ کیلومتر کشیده شده، ودر آن تعداد زیادی قنات آب رومی قدیمی وجود دارند، دره قلط فرصت خوبی را برای دوستداران طبیعت گردی فراهم میکند، میتوان از سمت غربی شهر أریحا به آن صعود کرد و از صومعه حکاکی شده در دل صخره ها گذر کرد تا به ابتدای آن در”چشمه جوشان”رسید.
زبان معماری سنگ در اریحا فلسطین؛ احیای دوباره شهر
طاق‌های سنگی در شهر واحه‌ای اریحا در حال گرفتن شکل تازه‌ای به خود هستند، این کار به دست دو معمار فلسطینی در حال اجرا است که از قابلیت‌های سنگ در جایگاه مصالحی سازه‌ای استفاده می‌کنند.
نمونه‌ی اولیه‌ی طاق آنها شامل مجموعه‌ای از پایه‌های قوسی است که با تعدادی بیشتر از ۳۰۰ بلوک سنگ‌آهک درهم‌تنیده ساخته شده است. به گفته‌ی الیاس آناستاس یکی از طراحان، این سازه که [سطح]۶۰ مترمربع را پوشش می‌دهد، در تلاش است تا اسلوب جدید شهری را در فلسطین خلق کند.
یوسف آناستاس همکار این طراحی به الجزایر می‌گوید: «در فلسطین سنگ‌آهک‌های بسیاری در دسترس است. به خاطر مشخصه‌های مکانیکی خوبشان، ما در تلاشیم تا آنها را در فرآیند طراحی دخالت دهیم. تمام این [مشخصه‌ها] منجر به تغییری در فرم میشود که با [نحوه‌ی] استفاده از مصالح و حضور سنگ در زبان معاصر معماری در ارتباط است.»
برادران آناستاس، متولد بیت‌لحم، در فرانسه به تحصیل معماری پرداخته‌اند و هم‌اکنون پژوهشی را در زمینه‌ی استریوتومی[۵]– هنر برش و سرهم‌کردن قطعات سنگ به منظور ساخت، در دانشگاه معماری فرانسوی Ensa Paris Malaquais به پیش می‌برند.
به گفته‌ی یوسف:« پژوهش ما مبتنی بر سرمایه‌گذاری روی ظرفیت سنگ در جهت استفاده به عنوان مصالح سازه‌ای است. با فهم شهرهای تاریخیمان، پژوهش در تلاش است تا تکنیک‌های ساخت را به ریخت‌شناسی شهری ربط دهد. ایده‌ی اصلی [این پژوهش]، ریخت‌شناسیِ جدید شهری را پیشنهاد میکند که با کاربرد مصالحی در ارتباط است که در فلسطین به راحتی قابل دسترس هستند.
در سرزمینی که برشِ سنگ و ساختنش بخشی از میراثش است، استفاده از مصالح جدید مانند بتن‌آرمه و فولاد، مصارف عمومی را تصاحب کرده است. امروزه، سنگ، صرفاً به شکل ظاهری بر فراز سازه‌های مصنوع استفاده میشود.
الیاس در صحبت‌هایش به این نکته اشاره میکند که: «با اینکه در گذشته سنگ مصالح سازه‌ای بود، امروزه برای نماسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا ساختمان ساخته شده با اسکلت بتنی را پوشش بدهد.»، و این مسئله تار‌و‌پود شهرهای فلسطین را به شکل نامساعدی تحت‌تأثیر قرار داده است.
طراحیِ طاق‌های دو برادر، در ژانویه‌ی ۲۰۱۶ آغاز شد و در نوامبر همان سال با بریدن سنگ‌ها به اجرا در آمد و ساخت نمونه‌ی اولیه در فوریه و در اریحا پایان یافت.
یوسف می‌گوید که: «بلوک‌های سنگی… در ابعاد و زوایای بی‌نظیری بریده شده‌اند. هر سنگ نقش سازه‌ای همسانی دارد، به این شکل که [یک سنگ] دو سنگِ دیگر را نگه می‌دارد و توسط دو سنگِ دیگر نیز نگه داشته میشود، در نتیجه، این سازه مشترکاً حمل وزن میکند.
برخی از ساکنین اظهار داشتند که هدف[ساخت] این طاق را نمی‌دانند. فواد ۱۳ ساله می‌گوید که این محل می‌تواند جایی برای سرو «قهوه و قلیان» باشد. رهگذر دیگری این بنا را در نقش «استراحتگاهی می‌داند که تامین‌گر سایه هم باشد.»
با توجه به [سخنان] برادران آناستاس، هدف این طاق و طاق‌های دیگری که در آینده ساخته خواهند شد، میزبانی از هنرمندان و نویسندگان از فلسطین و سایر جاها است.
